Śmierć bliskiej osoby to niezwykle bolesne doświadczenie. Ból i żałoba po stracie powodują, że o porządkowaniu spraw po zmarłym zaczynamy myśleć dopiero po pewnym czasie. Wiele osób zderza się wówczas z niemożliwością uzyskania dostępu do składników majątku zmarłego. Sam fakt dziedziczenia nie pozwoli na wypłatę oszczędności zgromadzonych na kontach bankowych, czy też przeprowadzenie transakcji sprzedaży nieruchomości należącej do zmarłego.
Zgodnie z przepisami polskiego prawa spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, a więc chwilą śmierci spadkodawcy. Odbywa się to automatycznie, a spadkobierca nie musi nawet być świadomy tego, że doszło do dziedziczenia. Sam fakt nabycia spadku nie daje jednak możliwości swobodnego zarządzania i rozporządzania wchodzącymi w jego skład składnikami. Aby stało się to możliwe, spadkobierca musi uzyskać dokument potwierdzający jego prawa.
Sposoby potwierdzenia nabycia spadku
Spadkobierca może skorzystać z dwóch dróg potwierdzenia swoich praw.
Pierwszą z nich jest wizyta u notariusza, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Koniecznym jest, aby przed notariuszem stawiły się wszystkie osoby, które mogą wchodzić w krąg spadkobierców ustawowych lub testamentowych. Osoby te muszą być zgodne co do liczby i tożsamości wszystkich spadkobierców, a także co do wielkości przypadających im udziałów. W przypadku powstania w tym zakresie sporu, notariusz odmówi bowiem sporządzenia aktu poświadczającego dziedziczenie.
Drugą drogą, która staje się konieczna w przypadku powstania między spadkobiercami sporu, jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. We wniosku należy wymienić wszystkich przypuszczalnych spadkobierców oraz wskazać na jakiej podstawie i w jakich częściach dziedziczą oni po zmarłym. Do wniosku należy załączyć akt zgonu spadkodawcy oraz akty urodzenia wszystkich spadkobierców, a w przypadku kobiet pozostających w związku małżeńskim – również akt małżeństwa. Jeśli wiemy, że zmarły pozostawił po sobie testament, należy w piśmie zamieścić również wniosek o jego otwarcie i ogłoszenie oraz załączyć do niego jego oryginał. Jeżeli wnioskodawca nie dysponuje oryginałem testamentu, powinien wskazać we wniosku osobę, która jest w jego posiadaniu. Skompletowany wniosek składa się w sądzie właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
Sąd dokonuje weryfikacji wniosku i wyznacza termin posiedzenia. Na posiedzeniu wysłuchuje spadkobierców i odbiera od nich tak zwane zapewnienia spadkowe, a następnie wydaje postanowienie, w którym wskazuje kto i w jakich częściach nabył spadek. Nie jest to jednakże koniec postępowania. Wydane przez sąd postanowienie musi się uprawomocnić, do czego dochodzi jeśli żaden z uczestników postępowania nie wniesie środka zaskarżenia w ustawowo przewidzianym terminie. Dopiero po upływie tego terminu możliwe jest uzyskanie odpisu postanowienia wraz z klauzulą, czyli potwierdzeniem prawomocności orzeczenia. Sąd nie przesyła jednak takiego odpisu uczestnikom automatycznie – aby go otrzymać należy złożyć osobny wniosek o jego wydanie.
Rozdysponowanie składników spadku między spadkobierców
Stwierdzenie nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia stanowią wyłącznie formalne potwierdzenie bycia spadkobiercą zmarłego w części wskazanej w dokumencie. Dokument ten wskazuje udział spadkobiercy w majątku zmarłego w formie ułamkowej, nie rozdziela natomiast między nich poszczególnych jego składników. Na jego podstawie wszystkie składniki majątku zmarłego stają się wspólnością spadkobierców w częściach ułamkowych.
Spadkobierca może swoim udziałem spadkowym dysponować swobodnie, natomiast do rozporządzenia przez spadkobiercę udziałem w konkretnym składniku należącym do spadku wymagana jest zgoda pozostałych spadkobierców.
Dopiero podjęcie kolejnych czynności umożliwia rozdysponowanie konkretnych składników majątku pomiędzy spadkobierców, a więc zniesienie wspólności. Jeżeli są oni zgodni co do podziału, mogą oni sporządzić odpowiednią umowę – umowę o dział spadku. Umowa taka może być co do zasady sporządzona w dowolnej formie, jednak gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, musi ona pod rygorem nieważności zostać sporządzona w formie aktu notarialnego.
Jeśli wśród spadkobierców brak jest zgody, konieczne staje się przeprowadzenie kolejnego postępowania sądowego. W postępowaniu takim sąd ustala skład majątku i wartość jego poszczególnych składników, a następnie dzieli je między spadkobierców oraz określa ewentualną wysokość wzajemnych dopłat i spłat. Jeśli uczestnicy są zgodni co do wartości składników, to ta wartość jest dla sądu wiążąca. Jednak jeżeli powstanie jakiekolwiek rozbieżność w tej kwestii, sąd zmuszony będzie ustalić wartość na podstawie opinii biegłego.
Uporządkowanie spraw spadkowych po zmarłym może więc okazać się procesem skomplikowanym i długotrwałym. Aby przeprowadzić go sprawnie i z korzyścią dla siebie niezbędna może okazać się pomoc profesjonalisty. Nasza kancelaria posiada szerokie doświadczenie w zakresie prowadzenia spraw spadkowych, a nasi prawnicy zawsze chętnie udzielą porady w jaki sposób najlepiej i najszybciej zakończyć porządkowanie spraw po zmarłym.
