W procesie karnym po dwóch stronach sali sądowej występują przeciwko sobie oskarżony i oskarżyciel-publiczny, czyli prokurator lub posiłkowy, czyli najczęściej pokrzywdzony.
W art. 53 Kodeksu Postępowania Karnego ustawodawca wprowadził instytucję oskarżyciela posiłkowego. Artykuł ten stanowi, iż w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może występować jako strona postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Zacznijmy od podstaw. Pokrzywdzony to osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. W sytuacji, w której chciałby on aktywnie działać w trakcie postępowania sądowego, jego obowiązkiem jest złożenie oświadczenia o zamiarze wykonywania uprawnień oskarżyciela posiłkowego. Wtedy ma on prawo występować obok oskarżyciela publicznego i popierać oskarżenie. W sytuacji, w której nie złoży takiego oświadczenia traci możliwość aktywnego uczestnictwa w procesie, czyli m.in. nie będzie mógł składać wniosków dowodowych, zadawać pytań świadkom i oskarżonemu oraz w większości przypadkówzłożyć apelacji od wyroku, jeśli nie będzie z niego zadowolony.
Takie oświadczenie zainteresowany tym pokrzywdzony lub jego umocowany pełnomocnik musi zgłosić ustnie albo pisemnie najpóźniej do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, czyli przed odczytaniem aktu oskarżenia przez prokuratora. Jest to o tyle istotne, iż jest to termin, którego nie możemy przekroczyć, a w sytuacji przekroczenia nie może on zostać przywrócony. Wtedy tracimy przywileje wiążące się ze statusem oskarżyciela posiłkowego i w sprawie funkcjonujemy jedynie jako pokrzywdzony, czyli krótko mówiąc- możemy tylko obserwować i słuchać jak przebiega postępowanie.
Zgodnie z art. 58 Kodeksu Postępowania Karnego śmierć pokrzywdzonego nie oznacza, że w postępowaniu karnym nie pojawi się oskarżyciel posiłkowy.W takim przypadku osoby najbliższe dla pokrzywdzonego lub osoby, które pozostawały na utrzymaniu zmarłego mają prawo przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania. W polskim prawie za osoby najbliższe uważa się małżonka, wstępnych (rodzice, dziadkowie), zstępnych (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu oraz osobę pozostającą w stosunku przysposobienia do małżonka, a także osobę, która pozostające we wspólnym pożyciu.
Wśród najważniejszych uprawnień oskarżyciela posiłkowego wyróżniamy:
- prawo do wglądu w akta sprawy, wykonywania ich kopii;
- prawo do zadawania pytań świadkom, oskarżonemu, biegłym;
- prawo do złożenia wniosku o sprostowanie protokołu z rozprawy;
- prawo do wniesienia środków odwoławczych;
- prawo do złożenia wniosku o obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
- prawo do zgłaszania wniosków dowodowych;
- prawo do wniesienia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku;
- prawo do wypowiedzi, w tym także do wygłoszenia mowy końcowej;
- prawo do składania oświadczeń w toku procesu (osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika).
Co istotne dla zdecydowanej większości osób pokrzywdzonych, istnieje możliwość złożenia w sądzie wniosku o informowanie pokrzywdzonego o istotnych faktach dotyczących przebiegu odbywania kary przez skazanego, jeżeli sąd wyda wyrok skazujący. Wtedy pokrzywdzony będzie mógł być informowany o: przerwach w odbywaniu kary przez skazanego, zwolnieniu skazanego z zakładu karnego po odbyciu kary, jego ucieczkach, czasowych zezwoleniach na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru lub bez konwoju funkcjonariusza Służby Więziennej albo asysty innej osoby godnej zaufania (przepustkach), a także warunkowych zwolnieniach czy zezwoleniuna odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.
Każda wizyta w sądzie, czy to w charakterze świadka czy pokrzywdzonego, wiąże się dla zainteresowanego z dużymi emocjami, ponieważ nie ma obszernej wiedzy prawniczej, doświadczenia w postępowaniach sądowych i dla większości osób jest to sytuacja nowa. Występowanie w sądzie bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika nie jest łatwe, szczególnie, gdy trzeba bronić swoich racji i walczyć o swoje. Adwokat może pomóc pokrzywdzonemu w odpowiedniej formie zabezpieczyć jego interesy, wyjaśnić zawiłości prawa i okazać wsparcie prawne po nieprzyjemnych doświadczeniach związanych z przestępstwem. Bez pomocy pełnomocnika, w łatwy sposób można przegapić w czasie rozprawy moment rozpoczęcia przewodu sądowego, by złożyć niezbędne w opisanej powyżej sytuacji oświadczenie, dodatkowo doświadczony pełnomocnik będzie dobrze wiedział jakie pytania zadać, jakie dowody zgłosić i kogo powołać na świadka. W związku z tym, by odpowiednio zadbać o swoją sytuację zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.
