Testament to dokument, który można sporządzić samemu- własnoręcznie lub udać się do notariusza. Pełni on istotną rolę w zarządzaniu majątkiem po śmierci spadkodawcy. Pomimo tego, że prawo spadkowe przewiduje swobodą testamentową to istnieją sytuację, w których testament może zostać zakwestionowany (unieważniony). W tym artykule postaramy się omówić najważniejsze aspekty tego zagadnienia, takie jak: jakie są podstawy prawne do jego unieważnienia, jakie błędy mogą spowodować podważenie testamentu, co mówi polskie prawo o możliwości unieważnienia testamentu, jak wygląda procedura sądowa związana z unieważnieniem testamentu.
Kto ma prawo do podważenia testamentu i jakie są do tego podstawy?
Prawo spadkowe wyraźnie określa, że osobami uprawnionymi do podważenia testamentu są osoby, które mają interes prawny w stwierdzeniu jego nieważności. W większości przypadków są to spadkobiercy ustawowi, którzy w przypadku unieważnienia testamentu odziedziczyliby spadek jak również inne osoby, które zostały pokrzywdzone jego zapisami.
Podstawy prawne do unieważnienia testamentu znajdują się w art. 945 Kodeksu Cywilnego, który mówi, że testament można podważyć, jeżeli został on sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
Inna podstawą do unieważnienie testamentu może być sytuacja, kiedy testament nie spełnia wymogów formalnych określonych dla danej formy testamentu czy to własnoręcznego czy to notarialnego.
Błędy formalne unieważnienia testamentu.
Jedną z najczęstszych przyczyn do unieważnienia testamentu są błędy formalne. W zależności od rodzaju testamentu te błędy się od siebie różnią. W przypadku testamentu własnoręcznego zwanego również holograficznym jego podstawowym wymogiem jest to, że musi on zostać w całości napisany ręcznie przez testatora (czyli spadkodawcy) i zostać opatrzony datą i podpisem. Brak któregoś z tych elementów może poskutkować stwierdzeniem jego nieważności. W praktyce można spotkać przypadki, gdy testament został spisany na komputerze lub przez inną osobę niż spadkodawca, który tylko podpisuje testament. Tak sporządzony testament nie spełnia wymogów kodeksu cywilnego i na tej podstawie może zostać on unieważniony.
Natomiast testament notarialny przez to, że jest sporządzany przez notariusza, powszechnie uznawany jest za najbezpieczniejsza formą sporządzenia woli testatora. Jednak również on może zostać unieważniony. Może do tego dojść, jeśli zostanie udowodniony czy też spełniony, któryś z warunków wynikających z Kodeksu Cywilnego, czyli np. w przypadku kiedy spadkodawca był w stanie psychicznym wyłączającym świadome wyrażenie woli, a notariusz tego nie stwierdził lub zlekceważył i mimo to sporządził notarialny testament. W takim przypadku można dążyć do unieważnienia testamentu, choć jest to dużo trudniejsze i wymagająca wielu dowodów niż unieważnienie testamentu własnoręcznego.
Jakie dowody są potrzebne, jakie są terminy i procedura sądowa?
By doszło do skutecznego podważenia testamentu trzeba przedstawić odpowiednie dowody. W przypadku zarzutu odnoszącego się do stanu psychicznego spadkodawcy najważniejszym dowodem będą opinie biegłych psychiatrów, dokumentacja medyczna czy też zeznania świadków, którzy będą mogli potwierdzić np. demencję, chorobę Alzheimera czy też inne zaburzenia wpływające na zdolność świadomego podejmowania decyzji i wyrażania własnej woli (zdolność testowania). Jednocześnie przy zarzucie groźby lub błędu, pomocne będą zeznania osób trzecich, korespondencja czy też nagrania lub dokumenty mogące potwierdzić wywartą presję na spadkodawcę.
Zarzut nieważności testamentu można zgłosić w czasie postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku lub w postępowaniu o dział spadku. Nie ma konkretnego terminu na podważenie testamentu, ale z punktu widzenia procesowego ważne jest to, aby zarzut został zgłoszony w odpowiednim momencie przed sądem. Polskie prawo nie przewiduje terminu przedawnienia roszczenia o unieważnienie testamentu, ale im wcześniej go zgłosimy tj. zostaną podjęte działania w tej kwestii tym są większe szanse na skuteczne przeprowadzenie sprawy.
To, co ważne to unieważnienie testamentu możliwe jest nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy, szczególnie w przypadku jeśli na przestrzeni lat pojawią się nowe fakty lub zostaną odnalezione istotne dokumenty w tej kwestii. Należy podkreślić, że im więcej czasu upłynie od otwarcia testamentu to tym trudniej będzie udowodnić, że są przesłanki do stwierdzenia nieważności testamentu.
Prawne konsekwencje unieważnienia testamentu
Unieważnienie testamentu powoduje istotne skutki prawne, a głównym z nich jest to, że taki testament przestaje obowiązywać, a co za tym idzie spadek będzie dziedziczony na zasadach ustawowych. W odniesieniu do życia codziennego stwierdzenie nieważności dokumentu oznacza, że osoby wskazane w unieważnionym testamencie tracą prawo do zapisanego w tym testamencie spadku, a spadkobiercami stają się krewni zmarłego, którzy wcześniej nie byli powołani do dziedziczenia spadku np. dzieci, rodzice czy rodzeństwo.
W sytuacji kiedy doszło już do działu spadku, a testament zostanie unieważniony to możliwe, że konieczne będzie dokonanie jego korekty, a nawet do zwrotu nabytego majątku przez osoby, które zostały wskazane przez spadkodawcę w unieważnionym testamencie. W konsekwencji może to prowadzić do dodatkowych postepowań sądowych. Zatem właśnie z tego powodu decyzja o podjęciu działań związanych z unieważnieniem testamentu powinna zostać dobrze przemyślana, poparta solidnymi dowodami i najlepiej skonsultowana z prawnikiem.
Rola naszej kancelarii w sprawie o unieważnienie testamentu
Sprawy o unieważnienie testamentu są sprawami złożonymi, czasochłonnymi i wymagającymi specjalistycznej wiedzy. Dlatego właśnie w tego typu sprawach warto zasięgnąć pomocy doświadczonej kancelarii prawnej. Nasi prawnicy przeanalizują cała sprawę, w tym testament i zebrane dokumenty, które miałyby być podstawa do podważenia testamentu. Po zapoznaniu się ze sprawą określi jakie faktycznie mogą być przesłanki do unieważnienia testamentu, pomoże i pokieruje w czasie zbierania niezbędnych dowodów, a co najważniejsze przygotuje wniosek i kolejne pisma w czasie trwania postępowania sądowego. Nasza kancelarii prawna oferuje kompleksowe wsparcie w sprawach o podważenie (unieważnienie) testamentu na każdym etapie sprawy tj. przedsądowym czy w toku postępowania sądowego. Zapewniamy pełną reprezentację naszych klientów w sądzie oraz doradztwo na każdym etapie postepowania, a dzięki naszemu doświadczeniu skutecznie zadbamy o interesy naszego klienta.
