Darowizna jest powszechnie kojarzona jako cos pozytywne, jako gest dobrej woli. Jednak wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że przekazany w ten sposób majątek za życia może mieć wpływ na podział spadku i prawa osób, które są uprawnione m.in. do zachowku. W niniejszym artykule omówimy jak darowizna wpływa na dziedziczenie, jakie to ma znaczenie przy obliczaniu zachowku i jakie kwestie są istotne, aby uniknąć w przyszłości nieporozumień czy długi spaw sądowych.
Spis treści
- Czym jest darowizna?. 1
- Prawo spadkowe a darowizna dokonane za życia spadkodawcy. Które zalicza się do spadku czy zachowku? 1
- Darowizna na rzecz osoby niespokrewnionej a prawo do zachowku. 2
- Wartość darowizny przy obliczaniu zachowku. 2
- Darowizna jako próba obejścia prawa do zachowku. 2
- Co można zrobić w przypadku naruszenia prawa do zachowku. 3
Czym jest darowizna?
Darowizna jest to umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego przekazania określonego dobra lub prawa na rzecz obdarowanego. Taka darowizna może dotyczyć zarówno pieniędzy, nieruchomości czy też innych składników majątku. By uznać, że dana darowizna jest ważna to musi ona zostać przyjęta przez obdarowanego. W przypadku darowizny nieruchomości wymagane jest zachowanie formy aktu notarialnego. Należy zauważyć, że darowizna z punktu widzenia prawa cywilnego jest umową zawieraną pomiędzy żyjącymi osobami zaś jej skutki mogą mieć znaczenie w kontekście prawa spadkowego, a w szczególności przy obliczaniu zachowku.
Prawo spadkowe a darowizna dokonane za życia spadkodawcy. Które zalicza się do spadku czy zachowku?
Zgodnie z polskim prawem spadkowym, osoby bliskie zmarłemu (spadkobiorcy) takie jak dzieci, małżonek czy rodzice posiadają prawo do zachowku, nawet w przypadku kiedy takie osoby nie zostały ujęte w testamencie. Dla przypomnienia zachowek to ułamkowa część wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby im, gdyby dziedziczyli zgodnie z zapisani w ustawie (tzw. dziedziczenie ustawowe).
To, co ważne to fakt, że darowizny dokonane za życia spadkodawcy mogą wpłynąć na prawo do zachowku. Co istotne, niektóre z nich są doliczane do masy spadkowej przy jego obliczaniu. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli cały majątek został przekazany komuś innemu w formie darowizny jeszcze za życia spadkodawcy to osoby uprawnione do zachowku nadal mogą dochodzić swoich praw.
Czy to do masy spadkowej czy to przy obliczaniu zachowku, dolicza się te darowizny, które zostały przekazane przez darczyńcę (spadkodawcę) w ciągu ostatnich 10 lat przed jego śmiercią. W przypadku, gdy darowizna została dokonana na rzecz spadkobiercy ustawowego – np. dziecka czy małżonka to wówczas może być ona doliczona niezależnie od upływu czasu. Zasada ta nie dotyczy jednak drobnych darowizn np. prezentów okolicznościowych czy drobiazgów ze spadku. W praktyce oznacza to, że nawet w przypadku kiedy nieruchomość została przekazana jednemu z dzieci 15 lat temu, to wartość tej darowizny może zostać doliczona do spadku, jeśli był to spadkobierca ustawowy. Taka prawa regulacja chroni prawa pozostałych osób do zachowku i pomaga zapobiegać umyślnemu omijaniu prawa spadkowego.
Darowizna na rzecz osoby niespokrewnionej a prawo do zachowku
Prawo spadkowe w Polsce nie określa prawa do zachowku od tego komu darowizna została przekazana. Oznacza to, że w przypadku przekazania darowizny na rzecz osoby trzeciej, np. partnera życiowego, znajomego czy fundacji, również może być ona doliczona do masy spadkowej, oczywiście jeśli spełnia ona wspomniane wcześniej ramy czasowe lub dotyczy dużej wartości majątku. Zatem oznacza to, że nawet jeśli cały majątek został przekazany osobie niebędącej spadkobiercą (tj. niespokrewnionej w żaden sposób z spadkodawcą- darczyńcą) to rodzina zmarłego darczyńcy może dochodzić zachowku od tej osoby tj. osoby obdarowanej.
Wartość darowizny przy obliczaniu zachowku
Podczas ustalania wartości zachowku istotne, a wręcz najważniejsze znaczenia ma sama wartość darowizny. Oblicza się ją według stanu z chwili dokonania darowizny, ale według cen obowiązujących w chwili otwarcia spadku. Zatem w praktyce oznacza to, że jeśli spadkodawca (darczyńca) przekazał nieruchomość 5 lat przed swoją śmiercią, to do obliczenia zachowku bierze się pod uwagę jej stan z tamtego momentu, ale wartość rynkową z dnia śmierci.
W przypadku zaniżenia wartości darowizny np. w samym akcie notarialnym może powodować powstanie sporów czy wręcz wszczęcia postępowań sądowych, dlatego bardzo ważną kwestią jest prawidłowe oszacowanie wartości przekazanego majątku np. poprzez zatrudnienie rzeczoznawcy, który wyceni majątek.
W związku z tym konsekwencjami zniżenia wartości darowizny lun wręcz jej pominięcia przy obliczaniu zachowku są konflikty spadkowe, które najczęściej prowadza do spraw sądowych. Osoba uprawniona do zachowku może w takiej sytuacji wystąpić do sądu z roszczeniem (pozwem) przeciwko osobie obdarowanej o uzupełnienie zachowku. W związku z czym brak zgody, co do wartości darowizny (przekazanego majątku) najczęściej kończy się powołaniem biegłego rzeczoznawcy, a następnie sądowego ustalenia wartości darowizny. Co wiąże się nie tylko z kosztami, ale i stresem. By uniknąć tego typu sytuacji warto zasięgną porady czy pomocy ze strony prawnika, szczególnie w przypadku kiedy jesteśmy darczyńca, który planuje przekazać swój majątek.
Darowizna jako próba obejścia prawa do zachowku
Niestety zdarzają się przypadki kiedy to darowizna zostaje dokonana tylko z zamiarem pozbawiania kogoś prawa do zachowku. W odniesieniu do polskiego prawa spadkowego takie działanie może zostać uznane za próbę obejścia prawa i doprowadzić do zaliczenia darowizny do masy spadkowej mimo przekazania jej kilka lat wcześniej. W takich przypadkach sądy dokonują analizy nie tylko samej przekazanej darowizny, ale również intencji darczyńcy (spadkodawcy), sytuację majątkową darczyńca czy też ogólne relacje rodzinne. Jeżeli sąd w ramach prowadzonych ustaleń stwierdzi, że dokonana darowizna miała jedynie na celu wyłączenie kogoś z prawa do zachowku to może on uznać darowiznę za podlegającą doliczeniu przy jego obliczaniu.
Co można zrobić w przypadku naruszenia prawa do zachowku
W przypadku kiedy uprawiona osoba do zachowku uważa, że jej prawa do zachowku zostały naruszona powinna podjąć następujące kroki:
- Zgłosić się do kancelarii prawnej, gdzie prawnik pomoże w ocenie konkretnej sytuacji, pomoże w ustaleniu wartości darowizny czy też pomoże określeniu (wyliczeniu) przybliżonej wartości zachowku czy w kontakcie z osobą, od której chcemy uzyskać zachowek.
- Wysłać wezwanie do zapłaty, jest to krok mający na celu polubowne rozwiązanie sporu. Kieruje się je do osoby, od której chcemy zapłaty zachowku, a często są to właśnie osoby obdarowane.
- Złożyć do sądu pozew o zachowek. Taki krok podejmuje się na końcu w przypadku kiedy wezwanie do zapłaty nie przynosi skutku. Roszczenie o zachowek przedawnia się po pięciu latach od dnia otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu.
Podsumowując sprawy spadkowe często prowadzą do nieporozumień i sporów, dlatego warto zabezpieczyć swoje interesy już na wczesnym etapie. Nasza kancelaria oferuje kompleksowe wsparcie i pełen profesjonalizm w sprawach w sprawach dotyczących zachowku, darowizn oraz postępowań spadkowych. Pomożemy Ci przeanalizować Twoją sytuację, wyliczyć należny zachowek i skutecznie dochodzić swoich praw. Skontaktuj się z nami i skorzystaj z doświadczenia prawnika, który zadba o Twój spokój i bezpieczeństwo prawne.
